زمان تقریبی مطالعه: 4 دقیقه
 

ابوالهیثم خالد بن یزید کاتب




ابوالهیثم خالد بن یزید بن هیثم تمیمی خراسانی بغدادی کاتب (م ۲۶۹ هـ)، از شاعران عصر عباسی و از منشیان لشکریان معتصم عباسی و مدتی هم از ندیمان برخی از خلفای عباسی بود. خالد برای خلفای عباسی شعر سروده و مورد اکرام و لطف آنها قرار داشت.


۱ - معرفی اجمالی


ابوالهیثم خالد بن یزید بن هیثم تمیمی خراسانی بغدادی کاتب، در اصل خراسانی
[۱] ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، ج۲۰، ص۸۴.    
و یکی از منشیان لشکریان معتصم عباسی (خلافت ۲۱۸-۲۲۷ هـ) در بغداد
[۲] زرکلی، خیرالدین بن محمود، الاعلام، ج۲، ص۳۰۱.    
[۳] کحاله، عمر رضا، معجم المؤلفین، ج۴، ص۹۸.    
و دارای اشعاری مدوّن بود و اشعار او را بیشتر غزلیات تشکیل می‌داد.
[۴] خطیب بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد، ج۸، ص۳۰۵.    
اشعار او را روان و زیبا وصف کرده‌اند.
[۵] ابن‌معتز، عبدالله بن محمد، طبقات الشعراء، ص۴۰۵.    

او مدتی از ندیمان علی بن هشام و سپس همنشین و مصاحب فضل بن مروان بود. فضل نیز او را به معتصم که در ماحوزه بود، معرفی کرده و خالد اشعاری برایش سرود که او را به تعجب واداشت و موجب شد تا هدایایی به او بدهد.
[۶] ابن‌جوزی، عبدالرحمن بن علی، المنتظم، ج۱۲، ص۱۷۶.    
همچنین اشعاری برای خلیفه ابراهیم بن مهدی سرود و مورد اکرام و لطف او قرار گرفت.
او از علی بن جهم مطالبی نقل کرده و احمد بن جعفر برمکی، جحظه، احمد بن کامل قاضی و ابوالقاسم بن ابی‌حیه از او بهره برده‌اند.
[۷] خطیب بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد، ج۸، ص۳۰۸.    
میان او و حلبی شاعر
[۸] ابوالفرج اصفهانی، علی بن حسین، الاغانی، ج۲۰، ص۴۰۰.    
و ابوتمام اشعاری ردّ و بدل شده و یکدیگر را هجو کرده‌اند.
[۹] بکری، عبدالله بن عبدالعزیز، سمط اللآلی، ج۱، ص۳۱۱.    


۲ - دیوانگی در آخر عمر


او دارای عمر طولانی بود و در آخر عمر دیوانه شد.
[۱۰] ابن‌خلکان، احمد بن محمد، وفیات الاعیان، ج۲، ص۲۳۶.    
برخی علت دیوانگی او را غلبه سوداء، و برخی شیفتگی و عشق او نسبت به کنیز یکی از خلفا و بزرگان ذکر کرده‌اند.
[۱۱] ابن‌جوزی، عبدالرحمن بن علی، المنتظم، ج۱۲، ص۱۷۶.    
برخی نیز گفته‌اند که محمد بن عبدالملک زیات سمتی را در یکی از مرزها به او واگذار کرد و او در مسیر رفتن به آنجا در اثر شنیدن اشعار زنی آوازه‌خوان بی‌هوش شده و عقل خود را از دست داد.
[۱۲] ابوالفرج اصفهانی، علی بن حسین، الاغانی، ج۲۰، ص۳۹۹.    


۳ - آثار


از آثار خالد مجموعه‌ای حاوی دویست ورقه شعر می‌باشد که صولی آن‌را گرد آورده است.
[۱۳] ابن‌ندیم، محمد بن اسحاق، الفهرست، ص۲۰۱.    
صفدی پاره‌ای از اشعار او را در کتاب خود ذکر کرده است.
[۱۴] صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۱۳، ص۱۷۱.    


۴ - تاریخ وفات


خالد تا دوران خلافت معتمد (۲۵۶-۲۷۶ هـ) زنده بود.
[۱۵] خطیب بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد، ج۸، ص۳۰۵.    
و سرانجام در سال ۲۶۹ هـ در بغداد درگذشت.
[۱۶] حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم الادباء، ج۳، ص۱۲۴۵.    
زمان مرگ وی را مختلف ذکر کرده‌اند.
[۱۷] ابن‌تغری بردی، یوسف بن تغری بردی، النجوم الزاهره، ج۳، ص۳۶.    
[۱۸] ابن‌شاکر کتبی، محمد بن شاکر، فوات الوفیات، ج۱، ص۴۰۲.    


۵ - مطالعه بیشتر


برای مطالعه بیشتر به منابع زیر مراجعه شود.
[۱۹] قالی، اسماعیل بن قاسم، الامالی، ج۱، ص۱۰۰.    
[۲۰] قالی، اسماعیل بن قاسم، الامالی، ج۱، ص۲۱۸.    
[۲۱] سزگين، محمد فؤاد، تاریخ التراث العربی، ج۴، ص۱۷۰.


۶ - پانویس

 
۱. ↑ ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، ج۲۰، ص۸۴.    
۲. ↑ زرکلی، خیرالدین بن محمود، الاعلام، ج۲، ص۳۰۱.    
۳. ↑ کحاله، عمر رضا، معجم المؤلفین، ج۴، ص۹۸.    
۴. ↑ خطیب بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد، ج۸، ص۳۰۵.    
۵. ↑ ابن‌معتز، عبدالله بن محمد، طبقات الشعراء، ص۴۰۵.    
۶. ↑ ابن‌جوزی، عبدالرحمن بن علی، المنتظم، ج۱۲، ص۱۷۶.    
۷. ↑ خطیب بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد، ج۸، ص۳۰۸.    
۸. ↑ ابوالفرج اصفهانی، علی بن حسین، الاغانی، ج۲۰، ص۴۰۰.    
۹. ↑ بکری، عبدالله بن عبدالعزیز، سمط اللآلی، ج۱، ص۳۱۱.    
۱۰. ↑ ابن‌خلکان، احمد بن محمد، وفیات الاعیان، ج۲، ص۲۳۶.    
۱۱. ↑ ابن‌جوزی، عبدالرحمن بن علی، المنتظم، ج۱۲، ص۱۷۶.    
۱۲. ↑ ابوالفرج اصفهانی، علی بن حسین، الاغانی، ج۲۰، ص۳۹۹.    
۱۳. ↑ ابن‌ندیم، محمد بن اسحاق، الفهرست، ص۲۰۱.    
۱۴. ↑ صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۱۳، ص۱۷۱.    
۱۵. ↑ خطیب بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد، ج۸، ص۳۰۵.    
۱۶. ↑ حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم الادباء، ج۳، ص۱۲۴۵.    
۱۷. ↑ ابن‌تغری بردی، یوسف بن تغری بردی، النجوم الزاهره، ج۳، ص۳۶.    
۱۸. ↑ ابن‌شاکر کتبی، محمد بن شاکر، فوات الوفیات، ج۱، ص۴۰۲.    
۱۹. ↑ قالی، اسماعیل بن قاسم، الامالی، ج۱، ص۱۰۰.    
۲۰. ↑ قالی، اسماعیل بن قاسم، الامالی، ج۱، ص۲۱۸.    
۲۱. ↑ سزگين، محمد فؤاد، تاریخ التراث العربی، ج۴، ص۱۷۰.


۷ - منبع


• پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی، دائرة المعارف مؤلفان اسلامی، ج۱، ص۳۰۷، برگرفته از مقاله «ابوالهیثم خالد بن یزید بن هیثم تمیمی».


رده‌های این صفحه : درگذشتگان سال 269 (قمری) | شاعران بغداد قرن 3 (قمری) | شاعران خلفای عباسی | کاتبان خلفای عباسی | کاتبان خلفای عباسی | کاتبان قرن 3 (قمری) | ندیمان خلفای عباسی




آخرین نظرات
کلیه حقوق این تارنما متعلق به فرا دانشنامه ویکی بین است.